فروغى، محسن (زاده 25 اردى‌بهشت 1286، درگذشته 14 مهر 1362)، پيشتاز معمارى مدرن در ايران و استاد اثرگذار معمارى در دانشگاه تهران و كلكسيونر برجسته و نامى هنرهاى ايرانى

محسن فروغى فرزند سياستمدار مشهور و اديب نامى محمدعلى فروغى در سال 1305 براى تحصيل به خارج از كشور فرستاده شد و پس از اقامتى كوتاه در تولوز به پاريس رفت و در آنجا در كلاس‌هاى دبيرستان پرآوازه «جانسون دو سالى» شركت كرد و دو آزمون ورودى مدرسه مركزى و مدرسه عالی هنرهاى زيبا را با موفقيت پشت سر گذاشت. او رشته معمارى را برگزيد و در سال 1316 با عنوان برجسته ترین دانشجو و نفر نخست فارغ‌التحصیلان، جايزه بهترين مدرك را دريافت كرد. در همان سال به ايران بازگشت و در دانشكده‌هاى مختلف دانشگاه تهران از جمله دانشكده مهندسى و نيز مدرسه عالى معمارى به تدريس پرداخت. او در كنار آندره گدار(André Godard) ،  رونالد دوبرو (Roland Dubrul) و ماكسيم سيرو (Maxime Siroux)  در تاسيس دانشكده هنرهاى زيباى دانشگاه تهران در سال  1319 مشاركت داشت و يكى از نخستين استادان اين دانشكده بود و سرانجام به عنوان رياست دانشكده، جانشين گدار شد. 

فروغى، معماری چندين ساختمان دولتى و ادارى را اجرا کرد و در همان حال با دفتر فنى بانك ملى و وزارتخانه‌هاى دارايى و آموزش و پرورش در ارتباط بود. پروژه‌هاى معماريى كه توسط او طراحى شد شامل پروژه وزارت دارايى و مجموعه بناهاى بانك ملى از جمله بيمارستان‌ها، دفاتر بانك در بازار تهران و شعب آن در شيراز، اصفهان و تبريز بود. او همچنين چندين اقامتگاه و پروژه‌هاى ساختمانى را براى انجمن آثار ملى ايران پيشنهاد و اجرا كرد از جمله می‌توان از طرح‌هايى براى مقبره سعدى در شيراز و باباطاهر در همدان نام برد. فروغى با دستيارى و كمك گدار، سيرو و دوبرو روى طرح اصلى دانشگاه تهران و ساختمان‌هاى وابسته به آن از جمله دانشكده حقوق و علوم سياسى كار كرد. در طول سال‌هاى بلند و زاياى فعاليتش كه بيش از 40 سال به درازا كشيد، با چندين معمار برجسته ايرانى از جمله على صادق، كيقباد ظفر و بعدها با حيدر غيائى همكارى كرد. 

اگرچه نگاه او نسبت به طراحى ساختمان‌ها اساسا رويكردى مدرن بود،  اما فروغى تعلق خاطر عميقى نسبت به اصول معمارى سنتى ايران داشت چنان كه در ساخت و سازهايش از ايوان‌ها و در ورودى ساختمان‌ها از كاشى‌كارى بهره مى‌گرفت. ساختمان بانك ملى بازار در تهران شايد بهترين تجسم و تبلور سبك رويكرد عقلايى مدرن فروغى در بناهاى عمومى باشد كه در تقابل با معمارى ساختمان بانك ملى در تهران است كه از ذهنيتى از دوران پيش از اسلام الگو گرفته. اگرچه معمارى بانك ملى بازار از نظر كاربرد مصالح (استفاده از سيمان، آجر و ساروج) مدرن است، طرح داخلى، بلنداى آن و تزيينات كاشى‌كارى‌اش يادآور تزييناتى است كه در ساختمان‌هاى سنتى ايرانى به كار گرفته مى‌شده. 

فروغى همچنين چندين بناى مسكونى و اقامتگاه شخصى و ويلا را در تهران به شيوه بسيار مدرن و چشمگيرى اجرا كرده است. او الگويى براى طبقه همكف به شيوه غربى با اتاق‌هاى كاربردى طراحى كرد كه جايگزين تقسيم‌بندى فضاهاى سنتى‌اى شد كه پيش از اين، براساس اندرونى و بيرونى بود. 

به عنوان يك معمار، تاثير فروغى بر هنر معمارى چشمگير و قابل ملاحظه است و نقش وى در رشد و پيشرفت معمارى به عنوان يك حرفه بسيار اثرگذار و چشمگير بوده است. او نقشى اساسى در تاسيس نخستين مدرسه معمارى و «انجمن آرشيتكت‌هاى ايرانى ديپلما» داشت و مجله «معمارى» را كه نخستين مجله حرفه‌اى ويژه معمارى بود بنياد نهاد. فروغى در طول شانزده سال پايانى زندگى خود، عضو رابط خارجى آكادمى پرآوازه هنرهاى زيبا بود. او با لیون دِویو (Leone Daviaud) ، شهروند فرانسوى در سال 1318 ازدواج كرد و از او دو پسر به جاى ماند. فروغى به جهت مهرورزى و همدلى نسبت به پژوهشگران و دانشجويانى كه به ديدن مجموعه باشكوهش مى‌آمدند، شهره بود. او همچنين دستى در سياست داشت. در سال 1335 به عنوان نماينده تهران در مجلس شوراى ملى انتخاب گرديد، سال‌هاى بعد بر اثر حوادثى دردناك و غم‌انگيز، زندگى شخصى و اجتماعى‌اش مخدوش و ناهمگون گرديد. پسر كوچكش در يك حادثه اسب سوارى در حالى كه چوگان بازى مى‌كرد، درگذشت و او خود براى مدتى در سال 1340 به اتهام فساد و سوءمديريت در رابطه با  ساختمان مجلس سنا در تهران به زندان افتاد. او بعدها از اين اتهام مبرا گرديد و از سال 1345 تا 1357 به عضويت مجلس سنا درآمد و در دو كابينه كوتاه مدت شريف امامى و ژنرال رضا اظهارى، به مدت 3 ماه، درست قبل از سقوط شاه به مقام وزير آموزش و فرهنگ منصوب شد. بعد از انقلاب در 12 فروردين 1358 بازداشت و مجموعه هنرى وى مصادره و به موزه ايران باستان در تهران منتقل شد. موزه‌اى كه او خود قصد داشت مجموعه خويش را به آن اهدا كند. فروغى در 6 دى 1361 از زندان آزاد شد و ده ماه بعد درگذشت.

ترجمه از ایرانیکا

مهدی افشار