امامی، کریم (زاده کلکته به سال 1309 درگذشتة 18 تیر سال 1384) مترجم، ویراستار، ناقد، منتقد، روزنامه‌نگار و واژه‌نامه‌نویس.

امامی، دو ساله بود که پدر و مادرش پس از فعالیت‌های بازرگانی‌ در هند به موطن خویش در شیراز بازگشتند و امامی دبستان و دبیرستان را در شیراز گذراند. او مدرک لیسانس را در سال 1331 از دانشگاه تهران و مدرک فوق‌لیسانس را در سال 1334 از دانشگاه مینه‌سوتا در زبان و ادبیات انگلیسی دریافت کرد. او با گلرخ ادیب محمدی (گلی امامی)، مترجم و روزنامه‌نگار برجسته در سال 1345 ازدواج کرد. آنان صاحب دو دختر به نام‌های هدیه، (1348) و هستی (1351) شدند.

امامی زود‌هنگام به هنر و ادبیات معاصر ایران علاقه نشان داد. در سال 1338 قبل از آن‌که فعالیت شغلی خود را به عنوان روزنامه‌نگار و مترجم آغاز کند، به عنوان عکاس و فیلم‌ساز در استودیوی فیلم‌سازی ابراهیم گلستان، نویسنده و کارگردان نو‌گرا مشغول به کار شد. در سال 1341 به روزنامة کیهان اینترنشنال پیوست که به زبان انگلیسی در تهران انتشار می‌یافت. در طول سال‌هایی که در این روزنامه کار می‌کرد (1347‌ـ 1341) آثار شاعران معاصر و کوته داستان‌نویسان ایرانی را به زبان انگلیسی ترجمه کرد. این ترجمه‌ها علاوه بر روزنامه کیهان در بسیاری از گاه‌نامه‌ها و نشریات ادواری دیگر انتشار یافت. تفسیرها و نقدهای متعدد وی در باب رمان‌ها، اشعار، فیلم‌ها و آثار هنری، شهرتی زود‌هنگام به عنوان یک منتقد پیشرو و آوانگارد و برجسته برایش به ارمغان آورد. مقالاتش در باب نقاشی سقاخانه، اصطلاحی که او خود برای توصیف این ژانر از نقاشی و مجسمه‌سازی وضع کرد تا ژانر ویژه‌ای را توصیف کند که آمیزه‌ای است از تصویرگری مذهبی و عناصر تزیینی سنتی با شیوه‌های مدرن نقاشی، نقشی شاخص در جلب توجه رسانه‌ها و متخصصان به این ژانر هنری داشت. در سال 1347 امامی به عنوان ویراستار و مدیر فرهنگی زبان انگلیسی در انتشارات فرانکلین مشغول به کار شد. او بعدها به جایگاه سردبیری ارتقا مقام یافت و نقشی کلیدی در اعتلای کیفیت کتاب‌ها، تربیت نسل جوان‌تر نویسندگان و ویراستاران و تعالی استانداردهای ویراستاری عهده‌دار شد. در سال 1353 انتشارات فرانکلین دچار مشکلات مالی شد و امامی به رادیو و تلویزیون ملی ایران پیوست و در آنجا انتشارات سروش را بنیاد نهاد و همچنین چندین کتاب و برنامة آموزشی تدوین کرد.

در حالی‌که در سروش فعالیت می‌کرد، امامی یک سازمان پژوهشی اروپایی را به ایران دعوت کرد تا صنعت چاپ و انتشار در ایران را آموزش و گسترش دهد. این آموزش منتهی به معرفی سیستم حروفچینی لینوترون شد که به طور شاخصی فعالیت‌های فنی و انتشاراتی سروش را ارتقا بخشید. در طول دهة هفتاد او همچنین با مجلة ادبی «کتاب امروز»، پیوند خورد لکن این نشریه، نام او را به عنوان مدیر و سردبیر خود ثبت نکرد. تنها هشت شماره از کتاب امروز انتشار یافت، با این حال نقشی مهم در عرصة مناظرات و تحلیل‌های ادبی به عهده گرفت و در سال‌های بعد برای بسیاری از نشریه‌های ادبی به عنوان یک الگو نگریسته می‌شد.

در سال 1357 در سرآغاز انقلاب ایران و در جریان نخستین امواج تصفیه‌های سازمانی، امامی از مقام خود به دستور صادق قطب‌زاده، فعال انقلابی و رئیس سابق رادیو و تلویزیون ملی ایران برکنار شد. هرچند که خود قطب‌زاده در سال 1361 به دستور امام خمینی اعدام گردید.

امامی در سال 1368 همراه با همسرش، گلی و چندین حرفه‌ای دیگر، انتشارات «زمینه» را در شمال تهران بنیاد نهاد. معیار زمینه برای انتخاب، آماده‌سازی، چاپ و انتشار کتاب‌ها قویاً وابسته به نام و سیاست‌های امامی بود که بعداً به عنوان مکتب امامی شناخته شد. آثار انتشار ‌یافته توسط زمینه اگرچه محدود بود، اما شهرتی کسب کرد. از آن جمله می‌توان به کتاب مصدق و مسایل حقوق و سیاست اشاره کرد که مجموعه‌ای است از 9 مقاله، شامل مسایل سیاسی و حقوقی که توسط محمد مصدق، تحریر یافته؛ و نیز می‌توان از موانع تاریخی رشد سرمایه‌داری در ایران: دورة قاجاریه، روزهای خون، روزهای آتش و شرحی از انقلاب 1358 به روایت تصویر، با تصویرهایی از بهمن جلالی و کتاب عکاسی سیاه و سفید یاد کرد.

فضای سیاسی پر تنش آن روزها به طور فزاینده‌ای بقای زمینه را ناممکن می‌گرداند. دیری نپایید که انتشارات به کتابفروشی تبدیل شد. این کتاب‌فروشی در یک سه راهی در شمال تهران قرار داشت و خیلی زود این کتاب‌فروشی تبدیل به میعادگاهی برای روشنفکران و نویسندگان گردید و توجه عموم را به خود برانگیخت. امامی و همسرش برای خوانندگان، فهرست زمینه را به دست نشر سپردند که فهرستی توصیفی از آثار نو‌ انتشار یافته بود و غالباً نکاتی دلنشین، سرگرم‌کننده و هوشمندانه را در بر می‌گرفت. این نشریه خیلی زود در دهه 1360 تبدیل به منبع کتاب‌شناسی ارزشمندی شد و نقشی شاخص را در معرفی آثار جدید به خوانندگان برعهده گرفت.

آشنایی امامی با زبان و ادبیات انگلیسی و کوشش او در انتقال این دانش تا حد امکان از طریق حفظ سبک روایی نویسندة زبان اصلی و دنبال کردن آن زبان مورد استقبال منتقدان قرار گرفت. در هر حال ترجمة او از کتاب با خشم به یاد آر (1342) اثر جان اوزبرن(John Ozborn)  (1994ـ1929) نمایشنامه‌نویس و فیلنامه‌نویس، با هزینة شخصی او به چاپ و انتشار رسید. در سال بعد کتابی از فیتز جرالد)  (Fitzgerald (1940ـ 1896) با عنوان گتسبی بزرگ (تهران 1344) و سپس کتاب ایرانیان در میان انگلیسی‌ها اثر سِر دنیس رایت (Sir Denis Wright) (2005ـ 1911) و ماجراهای شرلوک هولمز اثر سر آرتور کنان دویل (Sir Arthur Conan Doyle)  (1930ـ‌ 1859) را ترجمه کرد. او همچنین آثاری را از شاعران و نویسندگان معاصر فارسی نظیر فروغ فرخزاد (‌1345ـ1314)، جلال آل احمد (1348ـ1302‌)، ابراهیم گلستان و غلامحسین صادقی (1365ـ1315) ترجمه کرد. سال‌ها کار درباره شعر و نقاشی سهراب سپهری (‌1369ـ 1307) منتهی به نشر کتابی با عنوان پیامی در راه: نظری بر شعر و نقاشی سپهری شد که مجموعه‌یی از مقالات دربارة شعر و نقاشی سپهری است و نیز کتاب‌شناسی جامعی از شعر سپهری را عرضه می‌کند. کتاب عاشق همیشه تنهاست، اثری دو زبانه است که در آن، ترجمة اشعار سپهری روبه‌روی متن فارسی آن‌ها قرار گرفته و در مقدمه آن شرحی از دوستی امامی با سپهری در آمده است. ترجمة انگلیسی امامی از 72 رباعی عمر خیام، نخستین ترجمه از یک ایرانی بود که با عنوان شراب نیشابور: گذری در رباعیات عمر خیام در پاریس به سال 1367 انتشار یافت که همچنین متضمن خوشنویسی‌های شعر او و ترجمة فرانسوی این اشعار همراه با عکس‌هایی از شاهرخ گلستان در برابر هر شعر انتشار یافت. این ترجمه آن‌گونه که یک منتقد اظهار داشته، نشانة کوشش مطالعاتی امامی برای وفادار ماندن به اصل فارسی رباعیات است که انگلیسی زبان‌ها را با شعر اثرگذار خیام آشنا گرداند. نخستین دفتر از مجموعه مقالاتی در باب هنر ترجمه به زبانی ساده و سرگرم‌کننده در سال 1372 تحت عنوان از پست و بلند ترجمه انتشار یافت. این کتاب همچنین متضمن فهرستی جامع از آثار ترجمه شدة او از فارسی به انگلیسی و از انگلیسی به فارسی است. ترجمة امامی از شعر خیام همچنین در کتابی با یادداشتی به جای مقدمه انتشار یافت. این کتاب به‌عنوان کتاب درسی برای دانشجویان و دیگر دست‌‌اندرکاران این فن نگریسته شد و به همین روی چندین بار به دست نشر سپرده شد. جلد دوم این کتاب پس از مرگ وی در سال 1384 عرضه گردید. مجموعه‌ای از مقالات امامی در باب نشر، ویرایش و حق تألیف در طول بیش از سی سال تدوین گردید و این مجموعه تحت عنوان در گیرودار کتاب و نشر به بازار عرضه شد. همکاری امامی در دایره‌المعارف ایرانیکا شامل مقالات «هنر در ایران دورة بعد از قاجار»، «حق مؤلف»، «ویرایش و ترجمة ادبیات انگلیسی به فارسی» می‌شود. او همچنین در کتاب ایران به دهة هفتاد روی می‌کند، فصل «هنرمندان امروزی ایران» را نگاشته است.

تعلق امامی به زبان، کاربرد و معانی کلمات نیز در طول حیات فرهنگی وی و اشتغال ذهنی‌اش به واژه‌نگاری به روشنی مشهود است. به غیر از ویرایش فرهنگ فارسی‌ـ انگلیسی حییم، امامی فرهنگ معاصر کیمیا (تهران‌ـ 1385) را نیز تدوین کرد که فرهنگی فارسی به انگلیسی است. این فرهنگ شرح مبسوطی است در باب اصول توسع زبان فارسی و ادغام واژه‌های جدید به منظور بیان و بازتاب‌ دادن عقاید و مفاهیم نو.

امامی در سراسر دورة فعالیت‌های فرهنگی‌اش، دوره‌های مختلفی را در زبان انگلیسی و نیز تاریخ و توسعة نشر، ویرایش و صنایع ترجمه در هنرکدة هنرهای تزیینی، در انتشارات سروش، مرکز نشر دانشگاهی و مرکز آموزش و نشر انقلاب اسلامی و صنف ناشران تدریس کرد. 

امامی در چندین کنفرانس بین‌‌المللی و ملی شرکت و در باب مسایل مختلف و متنوع از جمله ادبیات معاصر ایران و صنعت نشر در ایران سخنرانی کرده است. در سال 1379 او سخنرانی کلیدی و مهمی را در باب انتشار کتاب در ایران در سومین کنفرانس دوسالانة جامعه بین‌المللی مطالعات ایرانی ایراد کرد.

 گفتنی است که امامی به عنوان شطرنج‌بازی ماهر شناخته شده است.

مرگ او، خسرانی برای ایران و جهان خارج از ایران بود. او به عنوان یکی از پیشروان ادبیات ایران در خاطرها به یاد خواهد ماند (نیوزلتر ص 11).  مترجمی برجسته و ویراستاری که به مدت بیش از پنجاه سال زندگی خود را وقف ادبیات و هنر کرد (نیویورک تایمز ص 16). او چهره‌ای پیشتاز در توسعه و گسترش صنعت ویرایش در ایران بود (ایرج افشار ص 130، دولت‌آبادی ص 24) .

برگرفته از ایرانیکا

مهدی افشار