دکتر رضا شعبانی در سال 1317 در خانواده‏ای متدین در روستای ضمغ‏آباد طالقان تولد یافت. دوره شش ساله ابتدایی را در روستای محل تولد خود و ده دنبلید سپری کرد و سپس برای ادامه تحصیل به تهران آمد.

دوره متوسط را در دبیرستان‏های «قریب» و «مروی» به پایان برد و در ادامه، در دانشسرای عالی تهران در رشته تاریخ و جغرافیا به تحصیل پرداخت و لیسانس گرفت. وی برای تدریس، به پیشنهاد خود به منطقه محروم دهکرد رفت و پس از 9 ماه تدریس، به ریاست دانشسرای عالی عشایری دهکرد انتخاب شد. با انحلال دانشسراهای عشایری کشور در سال 1341 دکتر شعبانی به اصفهان منتقل شد و در دانشگاه اصفهان به تدریس تاریخ تمدن و فرهنگ ایران پرداخت.

 وی در سال 1344 در امتحان فوق‏لیسانس تاریخ دانشگاه تهران شرکت جست و پس از اخذ دانشنامه فوق لیسانس، در سال 1346 برای تحصیل در مقطع دکترای تخصصی تاریخ به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن به تحصیل پرداخت. دکتر شعبانی پس از دریافت دکترای تخصصی به کشور بازگشت و به تدریس در دانشگاه اصفهان و دانشگاه ملی (شهید بهشتی) اشتغال یافت. وی دارای سابقه تدریس در دانشگاههای آزاد و همچنین کمبریج انگلستان است.

دکتر شعبانی علاوه بر چاپ 200 مقاله تخصصی به زبان‏های فارسی، فرانسه و انگلیسی، موفق به تألیف و تصحیح 20 عنوان کتاب گردیده است. وی سال‏ها مدیر گروه تاریخ دانشگاههای کشور بوده و یکی از پنج محقق برجسته تاریخ در موضوع سلسله افشاریه و زندیه در جهان است.

دکتر شعبانی از دی ماه سال 1379 مدیریت گروه تاریخ تمدن مرکز بین‏المللی گفت وگوی تمدن‏ها و ریاست مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان در اسلام آباد را بر عهده داشته و هم اکنون، ضمن تدریس، به تحقیقات تاریخی خویش همچنان مشغول است.

کتابها

مبانی تاریخ اجتماعی ایران، رضا شعبانی، ناشر: قومس

تاریخ تحولات سیاسی - اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، رضا شعبانی، ناشر: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)

مروری کوتاه بر تاریخ ایران: از آغاز عصر مادها تا پایان دوران قاجاریه، رضا شعبانی، ناشر: سخن

کوروش کبیر، رضا شعبانی، ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی

تاریخ ایران در عصر افشاریه، رضا شعبانی، ناشر: سخن

کریم خان زند، رضا شعبانی، ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی

کلیات تاریخ ایران، مرکز برون مرزی، رشته زبان و ادبیات فارسی، دانشجویان خارجی، رضا شعبانی، شهناز سلطان زاده، ناشر: دانشگاه پیام نور

چهارمحال و بختیاری در عهد افشاریه، از سقوط صفویه تا به قدرت رسیدن کریم خان زند، ۱۱۶۳ - ۱۱۳۵ ه.ق.، رضا شعبانی، قاسم فتاحی، ناشر: سامان دانش - ۱۳۸۳

ایرانیان و هویت ملی، رضا شعبانی، ناشر: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

شکیب، رضا شعبانی، محمدباقر خسروی، ناشر: یار روشن - ۱۳۸۳

نادرشاه افشار، رضا شعبانی، ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی - ۱۳۸۱

زوال دولت نادری: فیلمنامه تاریخی در مورد نادرشاه افشار، بابک کاظمی، رضا شعبانی (مقدمه)، ناشر: پشوتن

کتاب ایران (گزیده تاریخ ایران)، رضا شعبانی، ناشر: بین‌المللی الهدی - ۱۳۸۹

تاریخ ایران در عصر افشاریه، رضا شعبانی، ناشر: سخن

کوروش کبیر، رضا شعبانی، ناشر: پارمیس

داریوش بزرگ، رضا شعبانی، ناشر: دفتر پژوهشهای فرهنگی

گزارش زندگی: گزیده مقالات تاریخی: دکتر رضا شعبانی، هارون وهومن (به اهتمام)، ناشر: پانیذ